Delta, akarsuların taşıdığı çökellerin bir ır­mak ağzında birikmesiyle oluşan alçak düz­lük. Yaklaşık 2500 yıl önce Herodotos, Nil’in denize boşalan bölümünde dallanan kolları arasında kalan arazinin üçgen biçi­minde yayıldığını belirlemiş ve bu tür yüzey şekillerini tanımlamak üzere Yunancadaki A (delta) harfini kullanmıştı. Yeryüzündeki deltaların çoğu üçgen biçiminde olmakla birlikte, daha değişik biçimlerde bulunanla­rı da vardır; deltanın biçimi çoğunlukla, bölgeye akan suyun en dışarıdaki kolları tarafından belirlenir. Bu nedenle delta teri­mi günümüzde, belirli bir biçimi çağrıştırmaksızın bir ırmağın ağzında oluşan alçak düzlüğü tanımlamak için kullanılır.

Deltalar, tarihöncesi dönemlerden beri insanlık için önem taşımışlardır. Deltaların, hayvan ve bitki yaşamına son derece elve­rişli olması, insanların bu bölgelere göç etmesine yol açmıştır. Birbirine bağlanan kanallar ağı, doğal ulaşım ve ticaret yolları­nı oluşturmuştur. Sel sularının getirdiği kum, mil ve kil birikintileri son derece verimliydi. Tarım teknolojisinin gelişmesiy­le birlikte Nil ile Dicle ve Fırat deltalarında büyük uygarlıklar doğmuştur.

Irmak ağızları, açık deniz gemilerinin iç Umanlara girmesine olanak sağlar. Bu ne­denle dünyanın büyük limanlarının çoğu delta düzlüklerinde yer alır. Nil üzerindeki İskenderiye ve Mississippi üzerindeki New Orleans limanlarının her ikisi de gelişmele­rini ırmak boyundaki yerlerine borçludur.

Deltalar, bir akarsuyun ya da akarsu sisteminin denize döküldüğü bölgeye çökel taşıma ve biriktirme hızının, bu çökellerin dalgalar ya da deniz dalgalan tarafından bölgeden uzaklaştırılma hızından daha fazla olduğu durumlarda oluşur. Deltanın gelişi­mi akarsu ile deniz arasında bir mücadeledir ve doğadaki en dinamik durumlardan birini oluşturur. Akarsu akışına ve deniz hareket­liliğine ilişkin süreçlerden kaynaklanan bir­çok etken, akarsu-deniz dengesini belirler. Akaçlama havzasının koşullan ve bir akar-suya kaynaklık eden alanın durumu, delta oluşumu üzerinde önemli etkide bulunur. Havza içindeki kayaçların jeolojik yapısı, boyutları, biçimi, oluşturdukları yüzey şekli ve toprak oluşturma özellikleri, denize ileti­lebilir çökel miktarı ve türü üzerinde büyük ölçüde etkili olur.

Deltalar, köken bakımından birikinti (alüvyon) yelpazelerine benzerler ve her ne kadar delta düzlüklerindeki eğim çok daha yumuşak ve çökeller daha ince taneli ise de, birikinti yelpazelerinin sulu ortamdaki eş­değeri olarak düşünülebilirler. Bir akarsu denize ya da göle akarken, akış hızı yavaşlar ve taşıdığı yükler yatağın kenar bölümlerin-‘ de birikir. Bu yanal çökelme, akarsu yatağı­nın akarsuyun ağzından dışarıya doğru uza­masına neden olan setler oluşturur. Akış yolu yeni tümsekler nedeniyle sık sık yön değiştirir ve sonunda üçgen yelpaze biçimin­de yayılarak her iki yaka üzerine de malze­me biriktirir. İç ve dış bölümlerde çökel birikimi sürerken, akarsu yatağı uzar ve birkaç örgülü kola bölünür.

Deltaların aşağı çığır bölümü, üç tür çökel süreci sonucunda oluşur. İnce malzemeler, en ileri bölümlere taşınarak en dipteki katmanları oluştururlar. Deltanın ana bölü­mü, her katmanın bir öncekinin üstüne binmesi ve daha ileride birikmesi sonucu, dik eğimli katmanlar halinde dışarı doğru yayılır ve son olarak da ırmak birikintileri, deltanın hemen hemen düz en üst katmanı olan alüvyonlu sığ katmanı oluştururlar.

Deltalar, bir plan ya da harita üzerinde son derece karmaşık yatak, göl ve bataklık labirenti olarak görülür. Bununla birlikte, deltayı oluşturan temel üç bölüm çoğu kez belirli bir düzen içinde bulunur.